Wielkie straty w Bożej winnicy

Gdy przeglądałem w październiku strony internetowe polskich diecezji (chciałem sprawdzić reakcje, jakie wzbudziły w poszczególnych Kościołach lokalnych agresywne manifestacje organizowane przez lewicowe ugrupowania), zauważyłem, że niemal na wszystkich witrynach dominuje czarny kolor. Nie było to spowodowane zmianą kolorystyki stron np. przed zbliżającym się Dniem Zadusznym. Kolor żałoby dominował z racji wiszących na witrynach i bardzo często sąsiadujących ze sobą nekrologów informujących o śmierci i pogrzebach kapłanów diecezjalnych. Już pierwszy rzut oka kazał myśleć, że dzieje się coś dziwnego, niespodziewanego, zaskakująco niedobrego, niechybnie związanego z drugą falą pandemii. Weryfikacja, którą przeprowadziłem teraz, podczas w miarę skrupulatnej kwerendy na stronach internetowych wszystkich polskich diecezji (choć nie wszędzie łatwo było znaleźć nekrologi), wykazała, że od 1 października do 14 listopada, czyli w ciągu półtora miesiąca, zmarło w Polsce 182 księży diecezjalnych i dwóch biskupów. Większość zmarłych w październiku i listopadzie księży to kapłani emerytowani, ale jedna czwarta to duchowni pracujący w placówkach duszpasterskich. 182 księży to 0,73% wszystkich z blisko 25 tys. kapłanów diecezjalnych. Jak na półtora miesiąca to bardzo dużo.

Dużo więcej pogrzebów

Reklama

Największa liczba kapłanów odeszła w tym czasie z diecezji tarnowskiej (19 duchownych). W ciągu 9 wcześniejszych miesięcy Pan powołał do siebie niemal taką samą liczbę księży z tarnowskiego Kościoła. Nie znaczy to oczywiście, że wśród tarnowskiego duchowieństwa śmierć zbierała szczególne żniwo. Wynika to przede wszystkim z tego, że diecezja tarnowska ma najwięcej w Polsce inkardynowanych kapłanów. Według danych Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego z 2019 r. – 1559. W diecezji o najmniejszej liczbie kapłanów – bydgoskiej (liczba inkardynowanych wg ISKK – 314), licząc od 1 października do połowy listopada, odeszło 4 księży. Tę wyjątkową śmiertelność duchowieństwa w październiku i listopadzie tego roku widać jeszcze lepiej, jeśli porówna się liczbę zgonów księży z lat wcześniejszych. W całym 2019 r. w najstarszej diecezji na ziemiach polskich ze stolicą w Poznaniu zmarło 12 kapłanów. W tym roku do 10 listopada – aż 27. W Radomiu w ubiegłym roku zmarło 12 prezbiterów, a w tym roku już 2 razy więcej. W diecezji legnickiej w październiku i listopadzie 2019 r. zmarło 3 kapłanów, natomiast w 2020 r., do połowy listopada, już 6. Tę wyliczankę można by kontynuować, lecz nie o to tu chodzi. Pandemia mocno uderzyła w Kościół, który poniósł znaczne straty w „siłach apostolskich”, jak określane są osoby duchowne w statystykach.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Nikt ich nie zastąpi

W tym roku wyświęcono w całej Polsce 355 nowych kapłanów. Można być raczej pewnym, że te nowe siły nie uzupełnią strat w postaci odejścia, często przedwczesnego, kapłanów w czasie pandemii i Polska przestanie być już zieloną wyspą na religijnej mapie Europy, która mogła się pochwalić choćby niewielkim, ale jednak zawsze przyrostem liczby duchownych. Księży w Polsce, gdy się patrzy na wartości bezwzględne, zapewne ubędzie, choć można przypuszczać i mieć nadzieję, że to tylko z powodu wyjątkowości tego roku, i że w roku przyszłym liczba nowo wyświęconych przewyższy znowu liczbę tych, którzy odejdą. W każdym razie biskupi już dziś mają problemy, żeby zapełnić powstałe wyrwy. Oznacza to, że o księdza będzie trudniej i wcale nie z tego powodu, że jest na kwarantannie.

Oczywiście, trzy czwarte spośród zmarłych księży to osoby starsze, najczęściej po 80. roku życia lub w zbliżonym wieku, ale kapłani ci często jeszcze posługiwali przy ołtarzu czy w konfesjonale, zastępując podczas choroby księży czynnych na tyle, na ile starczało im sił. Ten ubytek będzie widać.

Reklama

Skąd więc ta śmiertelność? Przyczyn jest kilka. Nie wszystkie zgony kapłanów były spowodowane zarażeniem koronawirusem. Opierając się na kwerendzie internetowej, nie sposób podać dokładnie przyczyn zgonów. Niekiedy informowano, że powodem był COVID-19, jak w przypadku śmierci bp. Bogdana Wojtusia z Gniezna. Często jednak, szczególnie przy zgonach młodszych księży, pojawiała się informacja o krótkiej i ciężkiej chorobie. Powszechnie się mówi, że epidemia, utrudniając dostęp do opieki zdrowotnej, przyczyniła się do pogorszenia stanu zdrowia całego społeczeństwa. Wpływ na zwiększoną liczbę zgonów mogą mieć także sezon chorób wirusowych oraz inne przyczyny.

Wyższa umieralność w całym kraju

Te same przyczyny powodują, że od września w Polsce notuje się umieralność znacznie wyższą od spodziewanej. W sytuacji „normalnej” każdego miesiąca w Polsce umiera ponad 30 tys. osób, ok. 1,1 tys. dziennie. Z danych przedstawionych niedawno przez Polski Instytut Ekonomiczny wynika, że od sierpnia do października zanotowano w naszym kraju o 14,8 tys. zgonów więcej, niż prognozowali demografowie. Innymi słowy – odeszło więcej ludzi, niż się spodziewano. Według danych ekonomistów, przez te prawie 3 miesiące „powinno odejść” 91,6 tys. osób. Tymczasem na polskich cmentarzach pochowano 106,4 tys. naszych bliskich. To o ponad 16% więcej. Wiadomości z kolejnych tygodni są jeszcze bardziej smutne, bo różnica między zgonami oczekiwanymi a realnymi to nawet 100%. Tak było w pierwszym tygodniu listopada, kiedy zmarło prawie drugie tyle osób, co w tym samym czasie rok wcześniej.

Polscy statystycy porównują ten wyższy wskaźnik umieralności do sytuacji we Francji z pierwszej fali epidemii, która była o wiele bardziej dotkliwa nad Sekwaną niż nad Wisłą. Wiosną we Francji zanotowano o 19% więcej zgonów, niż zakładali demografowie. W Polsce mamy teraz do czynienia z tym, co już przeszli Francuzi. To kolejny dowód na to, że koronawirus jest naprawdę groźny.

Drodzy Bracia i Siostry, Jednym z największych mistrzów średniowiecznej teologii jest św. Albert Wielki. Tytuł „wielki” („magnus”), z jakim przeszedł on do historii, wskazuje na bogactwo i głębię jego nauczania, które połączył ze świętością życia. Już jemu współcześni nie wahali się przyznawać mu wspaniałych tytułów; jeden z jego uczniów, Ulryk ze Strasburga, nazwał go „zdumieniem i cudem naszej epoki”. Urodził się w Niemczech na początku XIII wieku i w bardzo młodym wieku udał się do Włoch, do Padwy, gdzie mieścił się jeden z najsłynniejszych uniwersytetów w średniowieczu. Poświęcił się studiom „sztuk wyzwolonych”: gramatyki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki, tj. ogólnej kultury, przejawiając swoje typowe zainteresowanie naukami przyrodniczymi, które miały się stać niebawem ulubionym polem jego specjalizacji. Podczas pobytu w Padwie uczęszczał do kościoła Dominikanów, do których dołączył później, składając tam śluby zakonne. Źródła hagiograficzne pozwalają się domyślać, że Albert stopniowo dojrzewał do tej decyzji. Mocna relacja z Bogiem, przykład świętości braci dominikanów, słuchanie kazań bł. Jordana z Saksonii, następcy św. Dominika w przewodzeniu Zakonowi Kaznodziejskiemu, to czynniki decydujące o rozwianiu wszelkich wątpliwości i przezwyciężeniu także oporu rodziny. Często w latach młodości Bóg mówi do nas i wskazuje plan naszego życia. Jak dla Alberta, także dla nas wszystkich modlitwa osobista, ożywiana słowem Bożym, przystępowanie do sakramentów i kierownictwo duchowe oświeconych mężów są narzędziami służącymi odkryciu głosu Boga i pójściu za nim. Habit zakonny otrzymał z rąk bł. Jordana z Saksonii. Po święceniach kapłańskich przełożeni skierowali go do nauczania w różnych ośrodkach studiów teologicznych przy klasztorach Ojców Dominikanów. Błyskotliwość intelektualna pozwoliła mu doskonalić studium teologii na najsłynniejszym uniwersytecie tamtych czasów - w Paryżu. Św. Albert rozpoczął wówczas tę niezwykłą działalność pisarską, którą miał odtąd prowadzić przez całe życie. Powierzano mu ważne zadania. W 1248 r. został oddelegowany do zorganizowania studium teologii w Kolonii - jednym z najważniejszych ośrodków Niemiec, gdzie wielokrotnie mieszkał i która stała się jego przybranym miastem. Z Paryża przywiózł ze sobą do Kolonii swego wyjątkowego ucznia, Tomasza z Akwinu. Już sam fakt, że był nauczycielem św. Tomasza, byłby zasługą wystarczającą, aby żywić głęboki podziw dla św. Alberta. Między obu tymi wielkimi teologami zawiązały się stosunki oparte na wzajemnym szacunki i przyjaźni - zaletach ludzkich bardzo przydatnych w rozwoju nauki. W 1254 r. Albert został wybrany na przełożonego „Prowincji Teutońskiej”, czyli niemieckiej, dominikanów, która obejmowała wspólnoty rozsiane na rozległym obszarze Europy Środkowej i Północnej. Wyróżniał się gorliwością, z jaką pełnił tę posługę, odwiedzając wspólnoty i wzywając nieustannie braci do wierności św. Dominikowi, jego nauczaniu i przykładom. Jego przymioty i zdolności nie uszły uwadze ówczesnego papieża Aleksandra IV, który zapragnął, by Albert towarzyszył mu przez jakiś czas w Anagni - dokąd papieże udawali się często - w samym Rzymie i w Viterbo, aby zasięgać jego rad w sprawach teologii. Tenże papież mianował go biskupem Ratyzbony - wielkiej i sławnej diecezji, która jednak przeżywała trudne chwile. Od 1260 do 1262 r. Albert pełnił tę posługę z niestrudzonym oddaniem, przywracając pokój i zgodę w mieście, reorganizując parafie i klasztory oraz nadając nowy bodziec działalności charytatywnej. W latach 1263-64 Albert głosił kazania w Niemczech i Czechach na życzenie Urbana IV, po czym wrócił do Kolonii, aby podjąć na nowo swoją misję nauczyciela, uczonego i pisarza. Będąc człowiekiem modlitwy, nauki i miłości, cieszył się wielkim autorytetem, gdy wypowiadał się z okazji różnych wydarzeń w Kościele i społeczeństwie swoich czasów: był przede wszystkim mężem pojednania i pokoju w Kolonii, gdzie doszło do poważnego konfliktu arcybiskupa z instytucjami miasta; nie oszczędzał się podczas II Soboru Lyońskiego, zwołanego w 1274 r. przez Grzegorza X, by doprowadzić do unii Kościołów łacińskiego i greckiego po podziale w wyniku wielkiej schizmy wschodniej z 1054 r.; wyjaśnił myśl Tomasza z Akwinu, która stała się przedmiotem całkowicie nieuzasadnionych zastrzeżeń, a nawet oskarżeń. Zmarł w swej celi w klasztorze Świętego Krzyża w Kolonii w 1280 r. i bardzo szybko czczony był przez swoich współbraci. Kościół beatyfikował go w 1622 r., zaś kanonizacja miała miejsce w 1931 r., gdy papież Pius XI ogłosił go doktorem Kościoła. Było to uznanie dla tego wielkiego męża Bożego i wybitnego uczonego nie tylko w dziedzinie prawd wiary, ale i w wielu innych dziedzinach wiedzy; patrząc na tytuły jego licznych dzieł, zdajemy sobie sprawę z tego, że jego kultura miała w sobie coś z cudu, i że jego encyklopedyczne zainteresowania skłoniły go do zajęcia się nie tylko filozofią i teologią, jak wielu mu współczesnych, ale także wszelkimi innymi, znanymi wówczas dyscyplinami, od fizyki po chemię, od astronomii po mineralogię, od botaniki po zoologię. Z tego też powodu Pius XII ogłosił go patronem uczonych w zakresie nauk przyrodniczych i jest on też nazywany „Doctor universalis” - właśnie ze względu na rozległość swoich zainteresowań i swojej wiedzy. Niewątpliwie metody naukowe stosowane przez św. Alberta Wielkiego nie są takie jak te, które miały się przyjąć w późniejszych stuleciach. Polegały po prostu na obserwacji, opisie i klasyfikacji badanych zjawisk, w ten sposób jednak otworzył on drzwi dla przyszłych prac. Św. Albert może nas wiele jeszcze nauczyć. Przede wszystkim pokazuje, że między wiarą a nauką nie ma sprzeczności, mimo pewnych epizodów, świadczących o nieporozumieniach, jakie odnotowano w historii. Człowiek wiary i modlitwy, jakim był św. Albert Wielki, może spokojnie uprawiać nauki przyrodnicze i czynić postępy w poznawaniu mikro- i makrokosmosu, odkrywając prawa właściwe materii, gdyż wszystko to przyczynia się do podsycania pragnienia i miłości do Boga. Biblia mówi nam o stworzeniu jako pierwszym języku, w którym Bóg, będący najwyższą inteligencją i Logosem, objawia nam coś o sobie. Księga Mądrości np. stwierdza, że zjawiska przyrody, obdarzone wielkością i pięknem, są niczym dzieła artysty, przez które, w podobny sposób, możemy poznać Autora stworzenia (por. Mdr 13, 5). Uciekając się do porównania klasycznego w średniowieczu i odrodzeniu, można porównać świat przyrody do księgi napisanej przez Boga, którą czytamy, opierając się na różnych sposobach postrzegania nauk (por. Przemówienie do uczestników plenarnego posiedzenia Papieskiej Akademii Nauk, 31 października 2008 r.). Iluż bowiem uczonych, krocząc śladami św. Alberta Wielkiego, prowadziło swe badania, czerpiąc natchnienie ze zdumienia i wdzięczności w obliczu świata, który ich oczom - naukowców i wierzących - jawił się i jawi jako dobre dzieło mądrego i miłującego Stwórcy! Badanie naukowe przekształca się wówczas w hymn chwały. Zrozumiał to doskonale wielki astrofizyk naszych czasów, którego proces beatyfikacyjny się rozpoczął, Enrico Medi, gdy napisał: „O, wy, tajemnicze galaktyki... widzę was, obliczam was, poznaję i odkrywam was, zgłębiam was i gromadzę. Z was czerpię światło i czynię zeń naukę, wykonuję ruch i czynię zeń mądrość, biorę iskrzenie się kolorów i czynię zeń poezję; biorę was, gwiazdy, w swe ręce i drżąc w jedności mego jestestwa, unoszę was ponad was same, i w modlitwie składam was Stwórcy, którego tylko za moją sprawą wy, gwiazdy, możecie wielbić” („Dzieła”. „Hymn ku czci dzieła stworzenia”). Św. Albert Wielki przypomina nam, że między nauką a wiarą istnieje przyjaźń, i że ludzie nauki mogą przebyć, dzięki swemu powołaniu do poznawania przyrody, prawdziwą i fascynującą drogę świętości. Jego niezwykłe otwarcie umysłu przejawia się także w działalności kulturalnej, którą podjął z powodzeniem, a mianowicie w przyjęciu i dowartościowaniu myśli Arystotelesa. W czasach św. Alberta szerzyła się bowiem znajomość licznych dzieł tego filozofa greckiego, żyjącego w IV wieku przed Chrystusem, zwłaszcza w dziedzinie etyki i metafizyki. Ukazywały one siłę rozumu, wyjaśniały w sposób jasny i przejrzysty sens i strukturę rzeczywistości, jej zrozumiałość, wartość i cel ludzkich czynów. Św. Albert Wielki otworzył drzwi pełnej recepcji filozofii Arystotelesa w średniowiecznej filozofii i teologii, recepcji opracowanej potem w sposób ostateczny przez św. Tomasza. Owa recepcja filozofii, powiedzmy pogańskiej i przedchrześcijańskiej, oznaczała prawdziwą rewolucję kulturalną w tamtych czasach. Wielu myślicieli chrześcijańskich lękało się bowiem filozofii Arystotelesa, filozofii niechrześcijańskiej, przede wszystkim dlatego, że prezentowana przez swych komentatorów arabskich, interpretowana była tak, by wydać się, przynajmniej w niektórych punktach, jako całkowicie nie do pogodzenia z wiarą chrześcijańską. Pojawiał się zatem dylemat: czy wiara i rozum są w sprzeczności z sobą, czy nie? Na tym polega jedna z wielkich zasług św. Alberta: zgodnie z wymogami naukowymi poznawał dzieła Arystotelesa, przekonany, że wszystko to, co jest rzeczywiście racjonalne, jest do pogodzenia z wiarą objawioną w Piśmie Świętym. Innymi słowy, św. Albert Wielki przyczynił się w ten sposób do stworzenia filozofii samodzielnej, różnej od teologii i połączonej z nią wyłącznie przez jedność prawdy. Tak narodziło się w XIII wieku wyraźne rozróżnienie między tymi dwiema gałęziami wiedzy - filozofią a teologią - które we wzajemnym dialogu współpracują zgodnie w odkrywaniu prawdziwego powołania człowieka, spragnionego prawdy i błogosławieństwa: i to przede wszystkim teologia, określona przez św. Alberta jako „nauka afektywna”, jest tą, która wskazuje człowiekowi jego powołanie do wiecznej radości, radości, która wypływa z pełnego przylgnięcia do prawdy. Św. Albert Wielki potrafił przekazać te pojęcia w sposób prosty i zrozumiały. Prawdziwy syn św. Dominika głosił chętnie kazania ludowi Bożemu, który zdobywał swym słowem i przykładem swego życia. Drodzy Bracia i Siostry, prośmy Pana, aby nie zabrakło nigdy w Kościele świętym uczonych, pobożnych i mądrych teologów jak św. Albert Wielki, i aby pomógł on każdemu z nas utożsamiać się z „formułą świętości”, którą realizował w swoim życiu: „Chcieć tego wszystkiego, czego ja chcę dla chwały Boga, jak Bóg chce dla swej chwały tego wszystkiego, czego On chce”, tzn. aby upodabniać się coraz bardziej do woli Boga, aby chcieć i czynić jedynie i zawsze to wszystko dla Jego chwały.