Wszystko zaczęło się w 1942 r., czyli 70 lat temu. Zrodził się wówczas Instytut Prymasowski - wspólnota życia konsekrowanego, tzw. instytut świecki, który założyła Maria Okońska. Od samego początku kierownictwo duchowe objął w nim ks. prof. Stefan Wyszyński, przyszły prymas Polski. Część tej wspólnoty od 1953 r. współpracowała z Zakonem Paulinów na Jasnej Górze. Z grupy tej powstał Instytut Prymasowski Ślubów Narodu na Jasnej Górze, zatwierdzony 3 maja 1957 r. przez prymasa Wyszyńskiego.

„Civitas Dei”

W początkowym okresie wspólnotę nazywano „Ósemką” i do dziś popularnie Instytut jest tak nazywany. Przez wiele lat wspólnota nosiła nazwę Instytut Świecki Pomocnic Maryi Jasnogórskiej, Matki Kościoła. Od 1 stycznia 2006 r. Kongregacja Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego, po dokładnym zapoznaniu się z motywacjami i analizie przedstawionej dokumentacji, uznając, że nowa nazwa nie zmieni charyzmatu, ale podkreśli głęboką więź, która łączyła Instytut z kard. Stefanem Wyszyńskim, zatwierdziła nazwę Instytut Prymasa Wyszyńskiego.
Gdy niemożliwe okazało się utworzenie katolickiego dzieła „Miasta Dziewcząt” w powojennej Polsce, w czasach reżimu komunistycznego, Instytut stanął do dyspozycji Kościoła przez posługę prymasa Wyszyńskiego. Po uwolnieniu z więzienia i powrocie z Komańczy Ksiądz Prymas, zwracając się do Instytutu, powiedział: „«Miasta Dziewcząt» teraz robić nie możecie, więc dajcie mi dziesięć lat i pomóżcie przygotować Polskę do Milenium”. Idea „Miasta Dziewcząt” została zamieniona na „Miasto Boże” - „Civitas Dei”. We Mszy św. o Matce Bożej Częstochowskiej, w antyfonie na Komunię jest modlitwa „Wielkie rzeczy powiedziano o tobie, Miasto Boże - Gloriosa dicta sunt de te, Civitas Dei”. Odtąd zamierzona praca wśród kobiet zamieniona została na służbę jednej Kobiecie - Maryi.
Pierwsze spotkanie „Ósemki” odbyło się 26 sierpnia 1942 r. w Szymanowie. Tak po latach wspomina je założycielka Instytutu Maria Okońska: „Zrobiłyśmy to zebranie 26 sierpnia, nie mając pojęcia, co to za dzień. Po krótkiej modlitwie policzyłyśmy się i wtedy okazało się, że jest nas osiem. Co to jest osiem? Zastanawiałyśmy się długo w milczeniu, nagle wpadłyśmy na pomysł - przecież jest osiem błogosławieństw! Otworzyłyśmy Ewangelię i zaczęłyśmy ją odczytywać. Wtedy przyszło nam do głowy, że będzie to po prostu program naszego życia wewnętrznego. Program zewnętrzny to «Miasto Dziewcząt», a osiem błogosławieństw będzie duchowym programem dla naszej gromadki. Już wtedy bardzo kochałyśmy Matkę Bożą Jasnogórską (...) Nie uświadamiając sobie wówczas, jaki to dzień, powiedziałam do dziewcząt: «Szkoda, że pierwszego zebrania nie robimy w jakieś święto Matki Bożej. Gdyby nasze zebranie związane było z Matką Bożą Jasnogórską, byłby to już zbytek szczęścia». Dopiero wiele lat później dowiedziałyśmy się, że dzień 26 sierpnia jest świętem Matki Bożej Jasnogórskiej. Przeżyłyśmy ogromną radość, że Bóg tak cudownie pisał dzieje naszych dróg, nawet bez naszej świadomości i wiedzy. Dawał więcej, niż mogłyśmy zapragnąć”.

On jest Autorem

Od 1 listopada 1942 r. ks. prof. Stefan Wyszyński, potem biskup i prymas Polski, dbał o duchową formację Instytutu, prowadząc comiesięczne dni skupienia, coroczne rekolekcje, adoracje Najświętszego Sakramentu, nabożeństwa. Trwało to aż do jego śmierci w 1981 r. Była to przede wszystkim formacja poprzez modlitwę i studia. Jako ojciec duchowny Instytutu konferencje prowadził na podstawie Pisma Świętego w odniesieniu do tekstów z brewiarza i liturgii dnia. Często mówił, że modlitwa musi być teologiczna, tzn. ma się odnosić do Boga, a nie do naszych osobistych spraw. Nie lubił „kręcenia się” wokół siebie. Mówił: „Oddaj to Bogu, zaufaj, - najważniejszy jest Bóg. On jest Autorem naszego życia. Co będzie? Tylko Bóg na pewno będzie, a ty w Nim”.
Pierwszym domem macierzystym Instytutu z kaplicą prywatną, gdzie Ksiądz Prymas prowadził w latach 1958-69 dni skupienia i rekolekcje, był dom przy al. Marsa w Warszawie. A od 26 sierpnia 1969 r. w Warszawie-Choszczówce. Ksiądz Prymas często przebywał w Choszczówce, gdzie chętnie odpoczywał. Tutaj również przygotowywał kazania i wystąpienia, a także pisał i recenzował ważne teksty. Tu odbyło się 2 października 1978 r. posiedzenie Rady Głównej Episkopatu z udziałem kard. Karola Wojtyły (ostatnie przed wyborem na papieża).
W Częstochowie u stóp Jasnej Góry znajduje się Dom Pamięci Stefana Kardynała Wyszyńskiego, który powstał z inicjatywy Instytutu Prymasa Wyszyńskiego, razem z Fundacją Dziedzictwa Stefana Kardynała Wyszyńskiego. W 1999 r. projekt domu został przedstawiony Ojcu Świętemu Janowi Pawłowi II, który pobłogosławił zamiar, a obejrzawszy zdjęcia dokumentacji budowy, skierował w liście do Instytutu słowa: „Bardzo dużo już zrobiliście i wierzę, że z Bożą pomocą dokończycie budowy. Życzę Wam tego i z całego serca błogosławię, prosząc Matkę Najświętszą o opiekę nad realizacją tego pięknego dzieła, które ma służyć Bożym sprawom”.
Obecnie Dom Pamięci Stefana Kardynała Wyszyńskiego, u stóp Jasnej Góry, jest miejscem rekolekcyjnym, w którym znajduje się wystawa fotograficzna i ekspozycja muzealna, ukazująca życie i posługę prymasa Wyszyńskiego. Dom ten ukazuje dziedzictwo związane z nauczaniem Prymasa Tysiąclecia. Można w nim posłuchać archiwalnych nagrań wypowiedzi kard. Wyszyńskiego, obejrzeć filmy o Księdzu Prymasie i spotkać się z ludźmi żyjącymi dziedzictwem Sługi Bożego. 12 lutego 2005 r. abp Stanisław Nowak poświęcił kaplicę w Domu Pamięci Stefana Kardynała Wyszyńskiego. Na ścianach kaplicy znajduje się Droga Krzyżowa z wypisanymi przez Księdza Prymasa stacjami, które zostały skopiowane z celi więziennej w Rywałdzie. W „Zapiskach więziennych” pod datą 4 października 1953 r. czytamy: „Dziś «erygowałem» sobie Drogę Krzyżową, pisząc na ścianie, ołówkiem, nazwy stacji Męki Pańskiej i oznaczając je krzyżykiem”.
Jasna Góra, duchowa stolica Królowej Polski, od początku istnienia Instytutu była i jest dla Instytutu miejscem szczególnej pracy i apostolstwa maryjnego. W czasie uwięzienia Księdza Prymasa od 1953 r. Maria Okońska i pierwsze członkinie „Ósemki” współpracowały z Zakonem Paulinów w pracach duszpasterskich, przygotowując Maryjny Rok Królowej Polski - 1955, Jasnogórskie Śluby Narodu - 1956 r., a potem Wielką Nowennę przed Tysiącleciem Chrztu Polski.

Nie ustawajcie

Maria Okońska, założycielka Instytutu prymasa Wyszyńskiego, przełożona generalna Instytutu w latach 1942-96, była pracownikiem Sekretariatu Prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie w latach 1957-81. Współpracowała z Prymasem Tysiąclecia przez 39 lat. Wraz z członkiniami Instytutu wspierała go modlitwą i ofiarną pracą. Jako redaktor opracowała tysiące tekstów kazań i przemówień Prymasa Tysiąclecia. Kierowana żarem miłości do Matki Bożej współpracowała z Jasną Górą i Komisją Maryjną Episkopatu Polski dla większej chwały i zwycięstwa Tej, która „dana jest jako pomoc ku obronie Narodu Polskiego”. Brała udział w Powstaniu Warszawskim jako żołnierz IV Rejonu AK Warszawa-Śródmieście. W lutym 1948 r. aresztowana przez UB pod zarzutem działalności antyrządowej w środowiskach studenckich. W lipcu 1948 r. zwolniona z aresztu po interwencji bp. Wyszyńskiego. Utrzymywała korespondencję z uwięzionym Prymasem Polski i odwiedzała go wraz z innymi członkiniami Instytutu w Komańczy.
Z okazji 17-lecia Instytutu Prymasowskiego Ksiądz Prymas w Laskach 14 sierpnia 1959 r. skierował do członkiń Instytutu następujące słowa: „Musi w nas być większy wysiłek, abyśmy we wszystkim naśladowali Maryję, której Oblicza cały świat pragnie. Niemalże cała ideologia Zespołu wyrosła na gruncie miłości ku Matce Bożej i bohaterskiego zaufania do Niej. Nigdy na plan dalszy nie zeszła Bogurodzica Maryja. Z Nią Zespół nigdy się nie rozstawał, choć nieraz przeżywał programowe zmiany… Tak Bóg widocznie chciał! W ostatnich latach jeszcze ściślej związał was z tym wszystkim, co jest chwałą Maryi, co jest chwałą Trójcy Świętej. Pracujecie nad tym całą swoją gorliwą duszą”.
A po latach, z okazji jubileuszu 30-lecia Instytutu, powiedział: „Dziękujemy Matce Bożej za to, że chciała Was powołać, wzywając każdą z Was i cały Instytut do szczególnej swojej służby. Maryja wyjednała u Syna swojego łaskę, że możecie nazywać się Jej służebnicami, naśladując Ją w posłudze Synowi Bożemu w misterium Chrystusa i Kościoła.
I chociaż wszystkie drogi były niejasne, jedna była pewność, że to Bóg daje łaskę, iż chcecie Mu służyć w Chrystusie i w Kościele, przy boku najlepszej Matki - Maryi”.
Bł. papież Jan Paweł II podczas audiencji generalnej w Watykanie, 24 marca 2004 r., zwracając się do członkiń Instytutu Prymasowskiego, skierował słowa, które są programem na następne lata: „Zawsze wiernie towarzyszyłyście Prymasowi Tysiąclecia w budzeniu w sercach Polaków tego osobistego pragnienia oddania siebie Matce Najświętszej, a przez Jej ręce Chrystusowi. Nie ustawajcie w tym apostolskim trudzie, a Niepokalana Matka Boga niech Was wspiera i prowadzi”.
Obecny Rok Jubileuszowy 70-lecia Instytutu Prymasa Wyszyńskiego jest przedłużeniem czasu szczególnej pamięci sługi Bożego Stefana kardynała Wyszyńskiego, gdyż w 2011 r., z okazji 110. rocznicy urodzin i 30. rocznicy śmierci, przypominaliśmy jego słowa. Gdy dziś pochylamy się nad spuścizną duchową Prymasa Tysiąclecia, zastanawiamy się, czy jego nauczanie żyje nadal w pamięci Narodu i nas wszystkich.

W artykule wykorzystałam fragmenty książki pt. „Jasnogórski Pielgrzym, Ojciec Narodu, Ksiądz Kardynał Stefan Wyszyński”. Wyd. Instytut Papieża Jana Pawła II, Warszawa, 2012. Publikacja opowiada o życiu i działalności Prymasa Tysiąclecia.